Koppels die emotioneel beschikbaar zijn voor elkaar zijn gelukkiger en blijven langer bij elkaar? In dit nieuwste blog vertel ik je meer over wat emotionele aanwezigheid is en hoe je dit kunt versterken in je relatie. We kijken daarbij naar wetenschappelijk onderzoek, praktische voorbeelden en hoe je via 1 op 1 coaching, relatietherapie of als koppel in een SoulRetreat kunt werken aan dit cruciale vermogen.
Wat is emotionele aanwezigheid?
Emotionele aanwezigheid gaat over het bewust en aandachtig aanwezig zijn in je relatie, zowel mentaal als emotioneel. Het houdt in dat je niet alleen fysiek beschikbaar bent, maar ook de emotionele behoeften van je (liefdes)partner herkent en hierop reageert. Dit betekent ten minste kleine signalen oppikken die je partner stuurt, zoals een zucht, een opmerking of een blik en daar dan ook iets mee doen In het beste geval betekent het dat je steun kan bieden in moeilijke momenten en diepgaand kunt luisteren met empathie. Ik koos de term emotionele aanwezigheid als vertaling van ‘turning towards each other’. Dit begrip is afkomstig uit baanbrekende onderzoeken van het Gottman Institute. Hun studies tonen aan dat koppels die naar elkaar toe draaien, oftewel emotionele stukken herkennen en beantwoorden, een sterkere en duurzamere relatie ontwikkelen. Het belangrijkste element in emotionele aanwezigheid is dus het vermogen om “naar elkaar toe te draaien” in plaats van van elkaar weg te bewegen.
Het beeld van Volwassen Conflict versus Innerlijke Kind
De bijgaande foto van het kunstwerk “Love” van Alexander Milov, tentoongesteld op het Burning Man Festival in 2015, biedt een krachtige visuele metafoor voor menselijke conflicten in relaties. Het toont twee grote draadfiguren van een man en een vrouw die rug-aan-rug zitten, vervreemd en verdrietig. Binnenin deze volwassen lichamen bevinden zich figuren van hun Innerlijk Kind die naar elkaar reiken, gevangen achter de metalen constructie. Wanneer de nacht valt, beginnen de innerlijke kinderen op te lichten. De sculptuur illustreert hoe volwassen emoties, zoals boosheid, angst of ego, ons kunnen afleiden van onze authentieke innerlijke verlangens naar verbinding. De innerlijke kinderen in het kunstwerk vertegenwoordigen het deel van ons dat puur en liefdevol is, maar vaak wordt onderdrukt door volwassen pijn of verdedigingsmechanismen zoals verwijdering of confrontatie. Het niet erkennen van of contact maken met ons Innerlijk Kind kan ons vermogen blokkeren om emotioneel aanwezig te zijn en ervoor zorgen dat het niet lukt naar elkaar toe te draaien.
Het belang van emotionele aanwezigheid
Het Gottman Institute heeft meer dan 40 jaar onderzoek gedaan naar wat relaties succesvol maakt. Een van hun belangrijkste bevindingen is dat gelukkige koppels significant vaker naar elkaar toe draaien. In de praktijk betekent dit dat ze elkaars pogingen tot contact of emotionele bids herkennen en beantwoorden. De cijfers spreken boekdelen:
- Koppels die zes jaar na hun huwelijk nog samen waren, keerden in 86% van de gevallen naar elkaar toe in dagelijkse interacties.
- Bij koppels die uit elkaar gingen, was dit percentage slechts 33%. The Gottman Institute
Elke keer dat een partner emotioneel aanwezig is en een bid beantwoordt, wordt een “emotioneel spaarbankboekje” gevuld. Dit versterkt de band en maakt de relatie veerkrachtiger tegen stress en conflicten. Wanneer emotionele aanwezigheid ontbreekt, leidt dit vaak tot gevoelens van eenzaamheid, onbegrip en afwijzing. Dit kan ertoe leiden dat partners emotioneel afstand nemen of conflicten escaleren. Emotionele aanwezigheid fungeert dus als de lijm die relaties bij elkaar houdt, zelfs in moeilijke tijden.
Praktisch voorbeeld: hoe ziet emotionele aanwezigheid eruit?
Stel je voor dat je partner na een lange dag thuiskomt en zegt: “Het was echt een rot dag.” Een emotioneel aanwezige reactie zou kunnen zijn:
- Actief luisteren: Je stopt wat je aan het doen bent, kijkt je partner aan en zegt: “Dat klinkt heftig, wat speelt er?”
- Empathie tonen: Je toont begrip en validatie, bijvoorbeeld door te zeggen: “Ik begrijp dat je je nu zo voelt, dat is echt balen voor je.”
- Steun bieden: Vraag hoe je kunt helpen of wees simpelweg aanwezig zonder te oordelen.
Vergelijk dit met een reactie waarin je afwezig bent, zoals “Oh, dat is jammer” terwijl je naar je telefoon kijkt. Deze reactie kan bij je partner heel goed het gevoel geven dat wat hij/zij ervaart niet belangrijk is. Vaak sluipen er in de loop van een langdurige relatie gewoontes in de communicatie en interactie. Bij zo’n opmerking van een rotdag maak je wellicht als partner een innerlijk beeld waarin je veronderstellingen maakt. Dan denk je wel te weten waar de ander op doelt of erger nog: het hebben van zo’n rotdag herhaalt zich dermate vaak, dat je van binnen denkt: ‘daar gaan we weer.’
Laatst kreeg ik onbedoeld een groot compliment van mijn vrouw (22 november 29 jaar getrouwd). Er speelde een flinke emotionele hobbel in de relatie met haar zus. Mijn vrouw besloot om mij indirect te gebruiken door een uitgebreid voicemail bericht in te spreken en al pratende erachter te komen wat haar nu precies dwarszat. In het begin van haar bericht gaf ze zelf aan: ‘ik gebruik nu veel te veel woorden en maak allerlei omzwervingen, maar dat moet je nu maar even verduren want het is belangrijk dat ik weet dat je luistert en het is nodig voor mij om dieper te komen met waar het nu echt over gaat’. Het bericht duurde uiteindelijk ruim 20 minuten en het level van emoties nam steeds verder toe in heftigheid. Terwijl ik het beluisterde, had ik tranen in mijn ogen. Vanuit mijn geraaktheid heb ik direct een voicemail bericht terug ingesproken. Mijn bericht was een stuk korter maar de geraaktheid in mijn stem was er goed in terug te horen. Even later bedankte ze me voor de snelle respons. Het is eigenlijk de eerste keer dat we op deze wijze zelfs via whatsapp berichten onze emotionele aanwezigheid aan elkaar hebben geuit. Dat is een bijzondere mijlpaal om na vele jaren relatiewerk te mogen oogsten.
Hoe ontwikkel je emotionele aanwezigheid?
Wanneer we beter leren luisteren naar ons Innerlijke Kind, openen we de deur naar een authentieke verbinding. Dit betekent dat we onze eigen behoeften en kwetsbaarheden erkennen en helen, zodat we ons minder laten leiden door defensieve patronen. Dit proces maakt het mogelijk om met empathie en zachtheid naar de ander toe te bewegen, wat cruciaal is voor het ontwikkelen van emotionele aanwezigheid in duurzame relaties. Emotionele aanwezigheid vraagt oefening en zelfbewustzijn. Het begint bij jezelf:
- Wees present: Leg je telefoon weg, maak oogcontact en wees volledig aanwezig in het moment.
- Wees nieuwsgierig: Onderzoek je eigen aannames en vooronderstellingen. Iedereen heeft dit na verloop van tijd, Kijk of je interpretaties kunt loslaten en weer nieuwsgierig kan zijn.
- Werk aan je eigen emoties: Je kunt pas echt beschikbaar zijn voor een ander als je in contact staat met je eigen gevoelens. Wees je bewust van lichaamssensaties (begin bij je ademhaling) en hoe jij reageert in stressvolle situaties. Leer wat jouw patronen zijn.
- Leer emotionele bids herkennen: Een bid kan een directe vraag zijn, zoals: “Kun je even helpen?” of subtieler: zoals een diepe zucht of een bepaalde toon die net even afwijkt. Oefen jezelf in het herkennen van deze signalen, reageer zo bewust mogelijk of noteer het ergens en kom er later op terug.
Emotionele aanwezigheid is niet alleen een vaardigheid, maar een manier van leven. Het versterkt niet alleen je liefdesrelatie, maar ook je relaties met vrienden, familie en jezelf. Wil je een duurzame relatie waarin je je gehoord, gezien en begrepen voelt? Dan is het ontwikkelen van emotionele aanwezigheid een essentiële stap. Daarin moeten we vaak onderkennen dat we geen adequaat voorbeeld hebben gekregen van onze ouders op dit vlak. Dus systemisch gezien vraagt het ons ook los te komen van het patroon van onze ouders en bewust te kiezen voor een pad van meer diepgang, meer intimiteit en een duurzamere, hechtere verbinding in onze (liefdes)relatie(s).
Hoe kun je hiermee aan de slag?
Aan het eind van dit blog kom ik er zelf achter dat al mijn coach- en trainingswerk in essentie terug te brengen is naar het ontwikkelen van emotionele aanwezigheid. Voor de meeste mannen wellicht een nog grotere uitdaging, omdat wij van nature ons niet zo thuis voelen op het vlak van emotionele diepgang. Niet dat we die diepgang niet hebben; we hebben gewoon niet geleerd om naar deze laag toe te bewegen, laat staan om er veelvuldig over te communiceren. In mijn ervaring kunnen mannen dit wel degelijk leren. In het mannenwerk en de mannengroepen zie ik hier steeds weer het levende bewijs van.
Ben je als koppel er aan toe om de stap te zetten om de emotionele aanwezigheid te verdiepen in jullie relatie? De eerste belangrijke stap is om tijd te maken als liefdespartners en alle verantwoordelijkheden even te kunnen laten. En dan te vertragen, te vertragen om ruimte te maken voor jezelf, voor het voelen en dan voor de ander. Als jullie dat verlangen voelen, kom dan eens voor een koppelsessie relatietherapie of kijk eens naar de 3-daagse Basic SoulRetreat op 14-16 maart 2025 te Retraite Centrum ’t Zonnehuis te Loenen. Voor meer informatie of aanmelden kijk je op de website van Soulretreat.