Wanneer ze tegenover me komen zitten voor een uur relatiebegeleiding geven ze aan een lastige periode te hebben gehad. Hij heeft het druk gehad, stress op het werk en deadlines waar veel vanaf hing. Zij voelde zich opnieuw verlaten, terwijl het juist weer een tijdje beter was gegaan en er weer meer verbinding voelbaar was. ‘Wat doe je dan als dit gebeurt?’ vraag ik aan haar. ‘Ik word boos en zeg hem dat hij wéér vertrokken is,’ antwoord ze. ‘En helpt dat?’ vraag ik. ‘Nee, hij vertrekt eigenlijk nog meer’ is haar antwoord.
Dan vertel ik iets over dat de deur van het hart enkel een klink heeft aan de binnenkant. En als je tegen de deur aanduwt of roept, gaat die hartedeur nog verder dicht. Het mechanisme van het sluiten van de deur van het hart is een beschermingsmechanisme vanuit de kindertijd. Het was ooit de beste optie. Nu is het wellicht niet altijd meer nodig maar gewoontes zijn hardnekkig. Ik vervolg: ‘Eigenlijk is het enige wat je kan doen; zachtjes op zijn deur kloppen en wachten tot hij weer kan opendoen. En in de tussentijd op je handen zitten en geduldig wachten.’ ‘Maar ik wacht al zo lang,’ zegt ze. Hij kijkt me aan en ik voel dat hij zich echt gezien weet. Bij haar rolt er een traan over haar wang. Vervolgens gaan we de diepte in, kijkend naar hun mechanismen opgedaan in hun kindertijd.
Een van de meest voorkomende dynamieken in partnerrelaties is die van verlatings- en bindingsangst. Hoewel deze termen klinken als tegengestelden zijn ze vaak nauw met elkaar verweven en kunnen ze een destructieve rol spelen in een relatie. Wat ligt ten grondslag aan deze angsten? En hoe kunnen we er mee leren omgaan?
De oorsprong: de babytijd
De fundamenten van verlatings- en bindingsangst worden vaak in de vroegste stadia van ons leven gelegd. Onze vroege hechtingsstijlen – de manier waarop we ons als kinderen aan onze verzorgers hechten – zijn van grote invloed op hoe we ons later in het leven in intieme relaties gedragen. Als we ons als baby’s veilig voelen, ontwikkelen we een veilige hechtingsstijl. Dit betekent dat we geloven dat de wereld een veilige plek is, dat anderen te vertrouwen zijn en dat we waardig zijn om geliefd te worden. Aan de andere kant kunnen we als baby’s inconsistentie ervaren in de zorg, het gevoel hebben dat de wereld onvoorspelbaar is en ons daardoor onzeker hechten. Bijvoorbeeld wanneer we te lang alleen gelaten werden en we steeds harder gingen huilen, dat terwijl we zo kwetsbaar waren een onveilige wereld ervoeren. Of dat we ons als baby niet konden weren tegen de negatieve gevoelens/uitingen van een moeder die stress, boosheid of angst ervaart, waardoor we het gevoel kregen hiermee overspoeld te zijn.
Dit soort onveilige situaties komen veelvuldig voor en leiden tot verlatingsangst (de angst om in de steek gelaten te worden) of bindingsangst (de angst om ons kwetsbaar op te stellen of emotioneel verstikt te worden).
Destructieve dynamiek in relaties
Liefdespartners met verlatingsangst en bindingsangst kunnen gemakkelijk in een complexe dans van push-pull-dynamiek terechtkomen. Deze dynamiek kan erop lijken dat de één voortdurend bevestiging en nabijheid zoekt, terwijl de ander ruimte en afstand verlangt. Hoe werkt dit?
- Het begin: Vaak wordt de partner met verlatingsangst aangetrokken tot iemand met bindingsangst (en vice versa) omdat hun dynamieken complementair lijken. De verlatingsangstige partner kan de bindingsangstige partner zien als zelfverzekerd en onafhankelijk, terwijl de bindingsangstige partner de aandacht en toewijding van de verlatingsangstige partner als vleiend en veilig kan ervaren.
- Verhoogde behoefte aan bevestiging: Naarmate de relatie vordert, kan de persoon met verlatingsangst zich onzekerder voelen en voortdurend geruststelling en bevestiging nodig hebben. Dit kan zich uiten in de vorm van vaker contact zoeken, meer affectie verlangen, of voortdurend bevestiging zoeken over de toewijding van de partner.
- Terugtrekking: In reactie op de toenemende behoefte aan bevestiging van de verlatingsangstige partner, kan de bindingsangstige partner zich overweldigd voelen en zich terugtrekken. Ze kunnen afstandelijk worden, minder communicatief zijn, en minder tijd samen willen doorbrengen.
- Escalatie: Hoe meer de bindingsangstige partner zich terugtrekt, hoe angstiger de verlatingsangstige partner wordt, wat leidt tot nog meer behoefte aan bevestiging. Dit escaleert de situatie, waardoor de bindingsangstige partner nog meer de behoefte voelt om zich terug te trekken.
- Destructieve patronen: Deze cyclus kan leiden tot herhaalde ruzies, misverstanden en gevoelens van afwijzing of verwaarlozing. De verlatingsangstige partner kan zich voortdurend afgewezen voelen, terwijl de bindingsangstige partner zich gevangen en verstikt kan voelen.
- Versterking van angsten: Door deze dynamiek worden de oorspronkelijke angsten alleen maar versterkt. De verlatingsangstige partner is nog banger om in de steek gelaten te worden, en de bindingsangstige partner wordt nog terughoudender om zich te binden of zich kwetsbaar op te stellen.
Systemisch werken: het grotere plaatje
Systemisch werken, met als bekendste methodiek familieopstellingen, is een therapeutische benadering die de invloed van familie- en vooroudersystemen op individuen erkent. Het biedt een krachtig kader om te begrijpen hoe verlatings- en bindingsangst ontstaan en hoe deze patronen generatie op generatie kunnen worden doorgegeven.
Door middel van systemisch werken kun je de onbewuste loyaliteiten en dynamieken identificeren die ten grondslag liggen aan patronen in relaties. Bijvoorbeeld, iemand die worstelt met bindingsangst kan ontdekken dat een vader of moeder verlaten is of een belangrijk iemand verloren is en dat deze pijn onbewust van generatie op generatie is doorgegeven. Als we ons bewust worden van deze diepere patronen, hebben we de macht om ze te transformeren.
In mijn geval had vooral mijn moeder een serieus oorlogstrauma waarbij zij 36 van onze Joodse familieleden is verloren. Dit grote verdriet was niet bewust en werd niet benoemd. Het maakte dat ik als jong jochie voor mijn moeder ging zorgen terwijl ik het tegelijkertijd benauwd kreeg in haar nabijheid. Een bron van mijn bindingsangst. En mijn vaders vader is door zijn Engelse paspoort opgepakt door de Duitsers en 2,5 jaar in Duitsland in een werkkamp geplaatst. Mijn vader was 6 jaar toen zijn vader terugkwam uit Duitsland en hij kon hem nog net herkennen. Mede doordat zijn moeder steeds een foto van zijn vader heeft laten zien en alsmaar ‘papa’ herhaalde. Toch heeft het niet kunnen voorkomen dat mijn vader zich niet door zijn vader gezien of gesteund voelde. En mijn vader heeft mij na de scheiding verlaten toen ik 11 jaar oud was.
Dat ik heel goed doorleefd heb wat er in mijn systeem van herkomst speelt rondom deze dynamiek maakt dat ik milder ben naar mijn lastige gedrag, dat ik er heel bewust van ben en kan thuisbrengen, dat ik er sneller weer doorheen ga om me weer liefdevol te verbinden met mezelf en mijn partner. Het gaat nooit helemaal weg maar heeft wel minder impact.
Uit de spiraal van Liefdesbang
Het meest bekende en inzichtvolle boek op dit vlak is het boek Liefdesbang van Hannah Cuppen. Een absolute aanrader! Maar inzicht alleen is niet voldoende om samen blijvend uit deze destructieve spiraal te komen en te blijven. Het doorbreken van deze dynamiek vereist open communicatie, een gezamenlijke inzet en vaak professionele begeleiding om de onderliggende angsten en patronen aan te pakken. Herken je deze dynamiek in jouw relatie? Volg dan de volgende stappen:
- Communicatie: Open en eerlijk communiceren met je partner over je angsten. Dit creëert een veilige ruimte waarin jullie beiden je kwetsbaar kunnen opstellen en er begrip kan groeien voor elkaars pijnlijke patronen.
- Zelfzorg: Investeer in zelfzorg zoals meditatie, mindfulness en zelfliefde om het cultiveren van een innerlijke staat van veiligheid en rust.
- Neem verantwoordelijkheid voor jouw aandeel: Voor degene met bindingsangst heb je voor voldoende eigen ruimte te zorgen om je vervolgens ook weer te kunnen verbinden. Voor degene met verlatingsangst heb je zelf zorg te dragen voor het gevoel van afwijzing en te investeren in zelfliefde.
- Workshop: Neem samen als koppel deel aan een Relatie Workshop. In december zijn er twee mogelijkheden:
- Bekijk onze Relatie Worksop Systemisch Werk (samen met Nicole van Leeuwen) op 7 & 8 december van 10 tot 17 uur bij de Hoorneboeg te Hilversum (zonder overnachting). Een tweedaagse voor (gelegenheids-)koppels en door met familie opstellingen los te komen van verstrikkingen uit het verleden waaronder verlatings- en bindingsangst.
- Bekijk onze Relatie ‘Soul’ Retreat: Verbinding in intimiteit & seksualiteit (samen met Marian Rose Fölser) op 15 t/m 17 december bij The Place To Be te Zelhem (met 2 overnachtingen). In deze retreat word je je bewust van jouw blokkades om intimiteit en seksualiteit te laten stromen, in jezelf en in jouw relatie. Daarin maken we o.a. gebruik van Lichaamswerk, Systemisch Werk en Sexual Grounding. Het is een duik in het diepe en daarmee een heldenreis.